22.11.2019
Vanaf deze week is in Museum Plantin-Moretus een nieuw kunstwerk te bewonderen. In juni 2019 verwierf het Museum Plantin-Moretus in het veilinghuis Aguttes in Frankrijk een olieverfschets op doek van een anoniem schilder. Het werk is onlangs door dr. Bert Schepers, senior editor van het Corpus Rubenianum Ludwig Burchard, toegeschreven aan Antwerps 17de eeuws kunstenaar Theodoor Boeyermans.
Museum Plantin-Moretus
Iconografie
De iconografie verwijst naar het motto van de drukkerij en uitgeverij Plantin-Moretus: Labore (Hercules die rechts aan de pers trekt) en Constantia (gezeten aan zijn voeten met de passer in de hand). Het is een verheerlijking van de Officina Plantiniana, het huis Plantin-Moretus. De schilder hanteerde een allegorie, een populair schildergenre in de 16de en 17de eeuw, waarbij Griekse of Romeinse goden abstracte begrippen uitbeelden. Mogelijk benadrukt dit ontwerp van Boeyermans de rol van de Moretussen in de geschiedenis van de uitgeverij-drukkerij.
Dr. Yvonne Bleyerveld, Senior Conservator Teken- en Prentkunst bij RKD Nederland, lichtte de iconografie van dit werk toe:
- De man geheel links personifieert de Arbeid als verwijzing naar het motto van de Plantijnse uitgeverij: Labore et Constantia. Ook de vrouw met de passer verwijst naar dit motto.
- De man met de boeken links, de putti op de voorgrond, de vrouw met de passer, de drukpers geheel rechts verwijzen allen naar de boekdrukkunst. De vrouw op de troon zou de personificatie van de drukkunst kunnen zijn.
- De man in het midden is naar alle waarschijnlijkheid de personificatie van Wijsheid en/of Geleerdheid, die zijn ‘diensten/kennis’ aan de drukkunst aanbiedt. Met zijn uiterlijk van zestiende-eeuwse geleerde op leeftijd, inclusief stok, past hij in dat plaatje. In veel gevallen draagt de oude geleerde een lantaarn, onder het motto Lampada trado, wat zoveel betekent als ik geef het licht door. Boeyermans ontleende deze figuur aan een gravure naar Adriaen van de Venne in Jacob Cats, Spiegel van den ouden ende nieuwen tijdt, Den Haag 1632. De lantaarn ontbreekt op de olieverfschets van Boeyermans, maar daar wordt de man begeleid door een engel met fakkel. Mogelijk verwijst deze figuur naar het licht van de kennis, die door de drukkunst wordt doorgegeven.
- Onderaan in het midden van het schilderij is een opschrift te ontwaren. Het is niet duidelijk wat er geschreven staat. Dat blijft voorlopig dus nog een mysterie.
Theodoor Boeyermans
De Vlaamse barokschilder Theodoor Boeyermans (°Antwerpen 1620 - +Antwerpen 1678) is geen ongekende voor de Moretussen. In een inventaris van 1714, naar aanleiding van het overlijden van Anna-Maria de Neuff (echtgenote van Balthasar III Moretus) wordt een schouwstuk met mythologische scène van Boeyermans vermeld, hangend in het tweede salon.
Boeyermans ging naar alle waarschijnlijkheid in de leer bij meester-schilder Anthony Van Dyck en maakte naar de traditie van Peter Paul Rubens classicistische doeken. Daarnaast schilderde hij een groot aantal altaarstukken voor Vlaamse kerken, groepsportretten en allegorische taferelen.
Van Theodoor Boeyermans zijn er tot nu toe slechts twee originele olieverfschetsen gekend, waarvan er één, De Marteling van de heilige Laurentius, in een Belgische privé-verzameling bewaard wordt. De andere, Het mystiek huwelijk van de Heilige Catharina, is 10 jaar geleden verworven door de Stedelijke Musea Mechelen.
Opknapbeurt
Bij de aankoop was het schilderij in redelijk slechte toestand. Het had in de loop der jaren wat retouches ondergaan en was overgezet op een doek. De lijst was niet presentabel.
De zussen Jill en Ellen Keppens uit Brugge, gespecialiseerd in de restauratie van schilderijen, hebben de olieverfschets een flinke opknapbeurt gegeven. Oude vernislaag, retouches en vullingen werden verwijderd. Lacunes en slijtage werden opgevuld en geretoucheerd. Tot slot werd een nieuwe laag vernis aangebracht.
Houtrestaurateur Anton Venhuizen nam de lindenhouten schilderijlijst onder handen.
Een vaste plek in de opstelling
De aankoop van dit olieverfschetsje is een interessante aanwinst voor de collectie van het Museum Plantin-Moretus. Het stelt immers de verheerlijking voor van het huis Plantin-Moretus. Het krijgt een vaste plek in de permanente opstelling van het museum. Gezien het intimistisch karakter van een olieverfschets is het kantoor van Plantin de ideale plek. In dit bescheiden kantoor schrijft Plantin zijn brieven, houdt hij de boekhouding bij en telt hij zijn geld. De goudleren wandbekleding vertelt dat het Plantin voor de wind gaat.
Aanwinstenbeleid
Het Museum Plantin-Moretus investeert jaarlijks 40.000 euro in de aankoop en nog eens 50.000 euro aan de conservatie en restauratie van kunstwerken.
Eerder in 2019 kocht het Museum Plantin-Moretus vier oude meestertekeningen aan bij KDArt Antwerpen alsook een rijk geïllustreerd album amicorum oftewel vriendenboekje van 1601 uitgegeven door Jan Baptist Van Zangrium bij Arenberg Auctions.
