Een nieuwe wereld
In 2020 is het vijfhonderd jaar geleden dat Christoffel Plantijn geboren werd. Die andere beroemde Christoffel, Columbus, had dertig jaar eerder de 'Nieuwe Wereld' ontdekt. Die wereld was dan wel nieuw voor de ontdekkingsreizigers maar oud voor de volkeren met rijke culturen die er al eeuwen woonden.
De 'ontdekking van Amerika' is een gebeurtenis die het culturele, wetenschappelijke en filosofische klimaat van de zestiende eeuw tekent. West-Europa kwam in contact met exotische fauna en flora, met ongehoorde talen en onbekende gebruiken. Dat viel in een vruchtbare voedingsbodem want tegelijk werden nieuwe artistieke methodes en technieken uitgeprobeerd. Nieuwe markten en handelsroutes werden ontsloten, nieuwe filosofieën (en wetenschap was toen nog 'natuurfilosofie') kwamen met nieuwe feiten en argumenten, nieuwe literaire genres zagen het daglicht.
De drukkunst, waarin Plantijn een grote rol ging spelen, werd de drager van de opwinding die ontstond over al die nieuwigheden. Ze waren onderwerp van gesprek en speelden een belangrijke rol in de maatschappelijke beeldvorming in een eeuw waarin de verwondering over het zogenaamde 'nieuwe' mee de toon bepaalde.
Nova reperta
Die opwinding en dito enthousiasme spreekt ook uit de reeks prenten die de Bruggeling Joannes Stradanus in 1590 in Florence maakte, terugblikkend op een eeuw van innovatie. De Nova Reperta was een staalkaart van al die nieuwigheden.
Stradanus geeft in 20 snapshots een zicht op de enorme politieke, sociale, economische en religieuze omwenteling die zich aan het voltrekken was en waarvan de sporen nu nog te zien zijn.
Ontdek het volledige prentenboek hier
Deze reeks prenten vol allegorieën, mythen en verwijzingen werd gedrukt door Philips Galle in Antwerpen. Dat feit alleen al illustreert hoe de wereld globaliseerde en het verkeer van goederen en informatie internationaliseerde. Daarin bekleedde Antwerpen een centrale plek. Zowat 80% van alle maritieme handel in de Lage Landen liep via Antwerpen. De stad was een kruispunt van nieuwigheden en kennis. Dat vormde de voedingsbodem voor Plantijn die meer dan de helft van de totale productie van wetenschappelijk werk in de zestiende eeuw voor zijn rekening zou nemen.
Innoverende 21ste eeuw
De reeks van twintig platen doet 500 jaar later dienst als lens om naar onze eigen tijd te kijken. Ook aan het begin van de eenentwintigste eeuw is het woord innovatie niet van de lucht. De nieuwe te ontdekken gebieden liggen nu in een breed spectrum. Van het allergrootste (de kosmos) tot het allerkleinste (subatomaire deeltjes van Higgs).
H2O omzetten in energie dmv een waterstofpaneel. Dit toestel verwerkt de meetgegevens van het waterstofpaneel, 2019
KULeuven, Dr. Jan Rongé, dr. Tom Bosserez, dr. Christos Trompoukis, ir. Thomas Eher, prof. Johan Martens
Nobelprijs 2020 voor fysica en chemie
Curator Geerdt Magiels bleek actueel in zijn keuze: maar liefst twee Nobelprijswinnaars komen aan bod in de tentoonstelling!
- CRISPR-Cas: Emmanuelle Charpentier en Jennifer Doudna ontvingen op 7 oktober de Nobelprijs voor scheikunde voor hun onderzoek naar een revolutionaire technologie die snel, precies en goedkoop aanpassingen kan doen in het DNA.
Wat CRISPR precies betekent? Jennifer Doudna legt het uit in deze TEDtalk. Liever in het Nederlands? In onze expo legt DNA-onderzoekster Hetty Helsmoortel het helder uit. - Zwarte gat: Roger Penrose, Reinhard Genzel en Andrea Ghez ontvingen de Nobelprijs voor fysica voor hun onderzoek naar zwarte gaten. Zwarte gaten zijn hot news. De foto van het zwart gat moet voor jonge ontdekkers en wetenschappers zowat het hipste beeld van vandaag zijn. En in 1969 was dat ongetwijfeld het beeld dat William Anders van de aarde maakte. Beide beelden kunnen dan ook niet ontbreken in de expo.
Niet al wat nieuw is blinkt
Niet elke ontwikkeling is heilzaam. Dat besef is niet nieuw. Ook in de zestiende eeuw stootte men op grenzen van de kennis en de technologische mogelijkheden. De onderdrukking en slavernij van toen spelen nog mee in de uitbuiting van ecosystemen en volkeren van nu. De opwarming van de aarde is het ultieme gevolg van de globale expansie die toen begon. Dat stelt innovatie in een ander daglicht. Onze kennis is de laatste honderd jaar exponentieel gegroeid. Net als het besef dat tegelijkertijd het aantal onbeantwoorde vragen mee is toegenomen.
Een hedendaagse nova reperta?
Welke twintig beelden zouden we anno 2020 verzamelen om de vernieuwingen in kennis of techniek, in filosofie of wetenschap, te illustreren? Zodat de mensen van 2520 er in kunnen terugvinden waar wij nu zo verwonderd of enthousiast over zijn?
Over gastcurator Geerdt Magiels
Geerdt Magiels is bioloog en wetenschapsfilosoof. Hij schrijft en praat over wetenschap, kunst, gezondheid en samenleving. Ook te horen op de radio en te lezen in de krant, schreef hij eerder boeken over psychiatrie en (geestelijke) gezondheidszorg, over Paul Janssen, over Freud en Darwin, over circulaire economie, over de ontdekking van de fotosynthese in de achttiende eeuw en de geschiedenis van de chemie. Zijn recentste boek Liever sterven gaat over de zelfgekozen dood en psychisch lijden. Najaar 2020 verschijnt This is not a chicken, een boek over kunst en wetenschap samen met Koen Vanmechelen. Foto: (c) Jan Locus
