Door Kristof Selleslach, archivaris in het Museum Plantin-Moretus
Almanakken
Voor het bijhouden van haar dagboeken maakte Theresa Mathilde Schilders (1696–1729) gebruik van almanakken. Deze gedrukte kalenderboekjes bevatten de astronomische evenementen en de religieuze festiviteiten voor het komende jaar. De almanakken van Theresa Mathilde waren eigenlijk gedrukt om als affiche aan de muur te hangen. Haar boekverkoper had evenwel de maanden uitgeknipt en in een handig notaboekje gekleefd. Per opening vind je de gedrukte maandkalender aan de linkerkant. Op de blanco pagina aan de rechterkant kon je aantekeningen maken. Theresa Mathilde gebruikte de vrije ruimte om een dagboek bij te houden van de belangrijke gebeurtenissen in haar leven. Haar almanakken uit de periode 1718–1723 zijn bewaard gebleven in het Plantin-Moretusarchief. Speciaal voor dit blogbericht werden ze gedigitaliseerd.
November 1718 in de almanak van Theresa Mathilde Schilders (MPM Arch. 1067)
Geboortes
Vanzelfsprekend noteerde Theresa Mathilde de geboortes van haar kinderen. In de betrokken periode bracht ze vijf kinderen ter wereld. Nadien zou ze nog vier kinderen krijgen. Ze schreef ook de geboortes bij familieleden en kennissen neer. Zo komen we te weten dat ze gelijktijdig met haar schoonzus zwanger was. Anna Maria Moretus (1687–1724), de zus van haar man Joannes Jacobus, beviel op 27 oktober 1719 om 23u30 van een dochter. De volgende ochtend om 9u30 bracht Theresa Mathilde haar zoon Joannes Petrus ter wereld. Zeer waarschijnlijk heeft de simultane zwangerschap de band tussen de schoonzussen verstevigd.
Oktober 1719 in de almanak van Theresa Mathilde Schilders (MPM Arch. 1068)
Alleen voor haar oudste zoon Franciscus Joannes (‘Suske’) noteerde ze ook op welke leeftijd hij voor het eerst naar school ging (5 jaar en 1 maand) en voor het eerst een broek droeg (5 jaar en 11 maanden). Kennelijk ging Suske in zijn eerste schooljaar zonder broek naar school.
Borstvoeding
Wanneer stop je met borstvoeding? Dat is voor elke moeder een moeilijke beslissing. Theresa Mathilde noteerde deze data nauwgezet in haar almanakken. Zo weten we dat ze haar oudste zoon vijftien maanden de borst gaf. De laatste anderhalve maand legde ze twee kinderen tegelijk aan de borst, want toen was Balthasar Jacobus al geboren. Bij haar tweede zoon stopte ze al na zes maanden, en ook bij haar derde zoon Joannes Petrus stopte ze al na vijf en een halve maand met borstvoeding. Daarentegen legde ze haar vierde zoon Paulus Jacobus vijftien en een halve maand aan de borst, dat was een halve maand langer dan zijn oudste broer.
Voor borstvoeding deden moeders uit de elite in die tijd vaak beroep op een voedster. Maar volgens haar almanakken huurde Theresa Mathilde alleen voor haar eerste en vierde zoon een voedster in. Niet toevallig werden ze veel langer aan de borst gelegd dan hun broers. Waarschijnlijk heeft ze haar tweede en derde zoon wel zelf de borst gegeven.
Overlijden
Behalve geboortes schreef Theresa Mathilde ook de overlijdens van familieleden en kennissen neer. Soms vermeldde ze ook de doodsoorzaak. Zo viel de toenmalige Heer van Hemiksem in september 1722 dood van de trap. Voor haar familie was dit geen ramp, want haar vader François II Schilders zou enkele jaren later zelf Heer van Hemiksem worden. In 1722 nam Theresa Mathilde afscheid van haar moeder Maria Isabella Theresia de Vlieghere. Op 16 oktober werden haar de laatste sacramenten toegediend. Pas elf dagen later om 20 uur ’s avonds is ze overleden. De nagebleven familie eerde haar met een Latijns epitaaf met op elke regel een chronogram. De rode letters vormen telkens het jaartal 1722 in Romeinse cijfers.
Epitaaf voor Maria Isabella Theresia de Vlieghere, overleden op 27 oktober 1722 (MPM Arch. 1150a, fol. 176 recto)
Vondelingen
In augustus 1718 legde haar man Joannes Jacobus Moretus (1690–1757) de eed af als aalmoezenier. De aalmoezeniers bestuurden de publieke instellingen voor de armenzorg waaronder het maagdenhuis. Theresa Mathilde hielp haar man actief en ontfermde zich in het najaar van 1718 over de pas gevonden vondelingen. Ze genoot het voorrecht om de vondelingen een naam te geven. Voor de naamgeving vond ze soms inspiratie in de vindplaats. Zo werd Augustinus Inganck gevonden aan de ingang van de Sint-Augustinuskerk. Niet alle namen waren even doordacht gekozen. Zo zadelde ze Bertinus Geenderweerden wellicht op met een minderwaardigheidscomplex (‘waardeloze Bert’).
Op reis
Tweemaal per jaar in maart/april en in september/oktober ging Theresa Mathilde ‘inden hof rijden’. Vermoedelijk bedoelde ze een verblijf in de hof van plaisantie van het gezin in Stabroek. Het enorme kasteeldomein Steenland (ook wel Ravenhof of Moretushof) kwam via de stiefmoeder van Anna Goos – de grootmoeder van haar man – in het bezit van de familie Moretus. Het kasteel bleef in de familie tot het midden van de twintigste eeuw.
In mei 1720 namen haar man en haar vader de boot naar Engeland. Het doel van deze reis was een combinatie van zaken en familiebezoek. De families Moretus en Schilders waren zeer vermogend en hadden een deel van hun kapitaal belegd in de City. Haar enige broer Paulus Franciscus woonde in die periode zelfs als expat in Londen. Theresa Mathilde bleef thuis achter met de kinderen en stuurde brieven naar Londen. Een jaar later mocht ze wel mee toen het gezin in augustus 1721 naar Holland reisde. Haar broer keerde pas in september 1722 via Oostende terug naar Antwerpen.
Jan van Helmont, Portret van Joannes Jacobus Moretus, 1717 (MPM.V.IV.020) Foto: Bart Huysmans & Michel Wuyts
Brand
In haar almanakken maakte Theresa Mathilde ook aantekeningen over belangrijke gebeurtenissen die in haar stad plaatsvonden. Zo trof de bliksem op 18 juli 1718 om 14 uur in de namiddag de Sint-Carolus Borromeuskerk. De onfortuinlijke kerk van de jezuïeten brandde volgens Theresa Mathilde tot de grond af.
Brand in de Sint-Carolus Borromeuskerk, 1718, tekening (PK.OT.01588)
Kraambed
Geboortes en overlijdens kwamen soms op tragische wijze samen. Charlotte le Cat – een aangetrouwde nicht van haar man – beviel op 8 maart 1720 van een gezonde zoon. Theresa Mathilde werd de fiere meter van het kindje en haar schoonbroer Balthasar IV Moretus de peter. Met de moeder ging het helemaal niet goed. Drie dagen na de geboorte diende men haar haastig de laatste sacramenten toe. De volgende dag stierf ze in het kraambed. Op de begrafenis heeft Joannes Jacobus Moretus voorgebeden. De dag na het overlijden van de moeder doopten de rouwende peetouders het kindje Balthasar Joannes.
Maart 1720 in de almanak van Theresa Mathilde Schilders (MPM Arch. 1069)
Enkele jaren later stond Theresa Mathilde dit tragische lot zelf ook te wachten. Op 3 juni 1729 overleed ze in het kraambed acht dagen na de geboorte van haar negende kind Catharina Maria. Ze haalde haar drieëndertigste verjaardag net niet.
