Het is een wandkaart van 96 op 125 cm, samengesteld uit negen kopergravures.
Rond de eigenlijke kaart, door Mercator opgedragen aan keizer Karel V, is een fries voorhanden met links en rechts de wapenschilden en banieren van de Vlaamse steden en boven- en onderaan de namen van de graven van Vlaanderen van in de 9de eeuw tot keizer Karel. In de vier hoeken vindt men de zogenaamde beren (verbastering van het Franse 'pairs') die oude edele families van Vlaanderen voorstellen.
De kaart werd volgens de tekst tegelijkertijd te Antwerpen, Gent en Leuven te koop aangeboden ('Veneunt Handoverpiae sub rubro castro, Gandavi e regione divae Pharahildis, Lovanii sub sole aureo'). In de vermelde huizen waren op dat ogenblik de drukkers-boekhandelaars Guilielmus Montanus (Van den Berg), Pieter de Keysere en Bartholomaeus Gravius werkzaam.
Ontstaansgeschiedenis Mercatorkaart
Veel is gespeculeerd over de ontstaansgeschiedenis van de kaart. 'Op vraag van enkele handelaars overwoog hij [Mercator] met groot enthousiasme een beschrijving van Vlaanderen, nam dit plan ter hand en voltooide het werk er (d.i. Leuven) in korte tijd' (magna animi alacritate mercatoribus quibusdam urgentibus Flandriae descriptionem meditatus et aggressus est brevique temporis intervallo ibidem expedivit), zo schreef Walter Ghim, Mercators biograaf, over deze kaart van Vlaanderen.
Sommige auteurs menen dat Mercator de kaart samenstelde op basis van zijn eigen topografische waarnemingen, anderen zijn de mening toegedaan dat Mercator hiermee slechts de eerder in 1538 verschenen kaart van Vlaanderen van Pieter Van der Beke navolgde. Recente studies wijzen echter ondubbelzinnig uit dat Mercators kaart van Vlaanderen, hoewel ze sommige elementen van Van der Beke overneemt, veel nauwkeuriger is en meer steden en dorpen vermeldt.
Mercatorkaart in het museum
Mercators Vlaanderen-kaart kende heel wat navolging in andere atlassen. R. Karrow vermeldt voor de zestiende eeuw niet minder dan vijftien kaarten van Vlaanderen die een navolging waren van Mercators kaart en waarvan de helft in Italië uitgegeven werd.
Alleen in Museum Plantin-Moretus is een exemplaar van Mercators kaart van Vlaanderen bewaard. Dit exemplaar is vrij merkwaardig: de helft van de middelste gravure bovenaan ontbreekt en de cartouche rechts onderaan bevat geen tekst. Omdat ook verschillende papiersoorten zijn gebruikt, kan verondersteld worden dat het hier in feite om een proefdruk gaat.
De kaart werd op 17 maart 1877 aangekocht door het museum Plantin-Moretus uit de verzameling van de Mechelse kanunnik C.B. de Ridder.
