Reconstructie van het spel
Volgens de spelregels wordt cavagnole met zes spelers gespeeld, al kan het ook met negen of twaalf. Elke speler heeft twaalf genummerde 'tableaus' of tegels, die hij naar eigen keuze mag rangschikken in drie kolommen van vier tegels. In de achttiende eeuw waren de tableaus prachtig geïllustreerd. Vervolgens mag elke speler acht jetons verspreiden over de tableaus, maximaal één jeton per tableau.
Twaalf genummerde balletjes die overeenkomen met de tableaus verdwijnen in een linnen zakje. Een onschuldige hand trekt vervolgens zes balletjes één na één. Na elke trekking wordt de score verrekend tussen de spelers volgens de vaste puntenverdeling.
Indien een speler een jeton had liggen op het tableau met het getrokken nummer, dan zijn alle spelers een jeton aan deze speler verschuldigd. Indien de jeton op een dubbele of vierdubbele plek lag, dan heeft de speler respectievelijk twee of vier jetons gewonnen van elke andere speler. De speler die na de trekking van het zesde balletje het meeste jetons heeft wint het spel.
Uitgetest
Na de transcriptie van de spelregels heeft onze archivaris Kristof het spel uitgetest. Je hebt weinig nodig om het spel te spelen: Een boek kaarten, drie dozijn muntjes, een washandje en 12 strookjes papier volstaan.
Met één boek kaarten kunnen vier spelers deelnemen die elk een kleur nemen. De vier heren doen niet mee, de boeren zijn 11 waard en de dames 12. Met behulp van de speelkaarten schik je vier verschillende speelborden op tafel. Bij de eerste speler leg je de kaarten gewoon in volgorde van 1 tot 12. Bij de overige drie spelers laat je je impulsen de vrije hand en stel je de speelborden willekeurig samen. Vervolgens schik je acht jetons op elk speelbord. Kies bijvoorbeeld voor de kaarten met de vierdubbele en de dubbele punten omdat er het meeste te winnen valt. Wanneer alles klaar ligt trek je met een onschuldige hand het eerste nummertje uit het washandje.
Al snel stel je vast dat niet elke speler tot na de trekking van het zesde nummer in het spel bleef. Vaak zijn er na twee trekkingen al spelers failliet, soms al na de eerste trekking. De oorzaak is de bovenmatige winstuitkering na elke trekking. Een speler die de pech heeft om geen jeton op het getrokken nummer gelegd te hebben, kan tot vier jetons verliezen. Hiermee is hij de helft van zijn kapitaal kwijt. Indien ook andere spelers een jeton op dit nummer hebben liggen, kan het verlies nog oplopen. In het slechtste geval is deze speler reeds na één trekking al zijn jetons verloren en moet hij noodgedwongen het spel verlaten.
Museum Plantin-Moretus
Suggesties van onze archivaris
Niemand vindt het leuk om na de eerste trekking al buitenspel te staan. Daarom heeft onze archivaris Kristof enkele suggesties om de spelregels te verbeteren. De vierdubbele punten wordt afgezwakt tot driedubbel, en de bovenste en onderste tegel van vier punten wordt herleid tot dubbele punten. Bovendien wordt de winstuitkering uitsluitend verrekend tussen de spelers die naast elkaar zitten en niet met alle spelers aan tafel. Met deze aanpassingen blijven de spelers langer in het spel, al haalt nog steeds niet elke speler de eindmeet.
Cavagnole kan zelfs avondvullend spelplezier opbrengen met behulp van een puntentelling gebaseerd op het kaartspel wiezen. Na elke spelronde van zes trekkingen wordt geteld hoeveel jetons elke speler meer of minder heeft dan de acht jetons bij het begin van de ronde. Heeft een speler na een ronde bijvoorbeeld 11 jetons, dan heeft hij +3 als score. Houdt een speler daarentegen slechts 3 jetons over, dan heeft hij -5 als score. De gemiddelde score over alle spelers heen blijft steeds nul. Wat de ene speler verliest, wint de andere. De spelers met een positieve score staan aan de winnende zijde, de spelers met een negatieve score zijn aan de verliezende hand. Gedurende het spel willen de spelers dus op de positieve zijde geraken en blijven.
