Door Kristof Selleslach, archivaris in het Museum Plantin-Moretus
Augustijnen
De dertienjarige Melchior was het jongste kind van Balthasar II Moretus en Anna Goos. Hij had vier oudere broers en twee zussen. Melchior ging naar school in het gymnasium van de augustijnen te Antwerpen. Volgens de opdracht in het prijsboek was hij slechts een middelmatige leerling. Hij behaalde de achtste plaats van zijn klas in de Latijnse vormleer (verbuigingen en vervoegingen):
‘In minori figurà octavus. Probus ac ingenius adolescens Melchior Moretus Antverpiensis. Ex collegio magni P. augustini Antverpie a° 1674’
(Vertaling: Achtste in de lagere vormleer. Illustere en getalenteerde adolescent Melchior Moretus van Antwerpen. In het groot college van de paters augustijnen in Antwerpen in het jaar 1674)
Indien Melchior in het jezuïetencollege naar school liep, dan was hij buiten de prijzen gevallen. De jezuïeten gaven immers alleen de eerste en de tweede beste leerling van de klas een prijsboek. Gelukkig deelden de augustijnen meer prijsboeken uit.
Testimonium van de paters augustijnen aan Melchior Moretus (MPM A 2325, schutblad)
Het Antwerpse augustijnencollege heeft het prijsboek in een speciale prijsband laten inbinden. Op het voorplat van de kalfsleren band werd het wapen van het college in goud gestempeld. Het brandende hart is het herkenningsteken van de orde van de augustijnen. Het staat symbool voor het brandende hart van Sint-Augustinus voor de liefde tot God en de medemensen. De burcht en de handjes binnen in het hart verwijzen naar het wapen van de stad Antwerpen. Rondom het hart staat ‘S.P.Q.A. GYMNASY AVGVSTINIANEI MÆC: PERP:’. Met deze stempel positioneerde het gymnasium van de augustijnen zich als bestendig mecenas van de stad Antwerpen en haar inwoners.
Bandstempel van het gymnasium van de augustijnen te Antwerpen (MPM A 2325, voorplat)
Paus Alexander VII
Prijsboeken van Latijnse scholen bevatten gewoonlijk tekstuitgaven van klassieke auteurs uit het oude Rome. Het prijsboek van Melchior is duidelijk een buitenbeentje, want het bevat de hagiografie van de Zalige Giovanni Chigi. Hendrik I Aertssens gaf de vita in 1641 te Antwerpen uit zonder vermelding van de auteur. Volgens de Short Title Catalogus Vlaanderen (STCV) schreef de augustijn Michael Hoyer (1593–1650) de biografie van zijn ordegenoot.
Gegraveerde titelpagina van Vita B. Ioannis Chisii, Antwerpen, Hendrik I Aertssens, 1541 (MPM A 2325, fol. *2 recto)schutblad)
Giovanni Chigi (1300–1363) was een telg uit een hoogadellijk Italiaans geslacht. Als tiener leidde hij een losbandig leven van jagen en ridderspelen. Rond zijn achttiende jaar maakte hij een acute geloofscrisis door. Hij maakte een radicale omslag en trad in bij de augustijnen. Voortaan bestond zijn dagindeling uit bidden, bedelen, en werken in de moestuin. De levensbeschrijving van Giovanni is opgedragen aan zijn verre familielid Fabio Chigi (1599–1667), pauselijk nuntius op het moment van de publicatie. Zijn kerkelijke carrière had het hoogtepunt evenwel nog niet bereikt. Van 1655 tot zijn overlijden in 1667 was hij het hoofd van de rooms-katholieke Kerk als paus Alexander VII. Centraal op de gegraveerde titelpagina staat het wapenschild van de familie Chigi.
Norbertijnen
Waarom gaven de paters augustijnen de vita van een tot inkeer gekomen losbol aan de jonge Melchior Moretus? Kan er een parallel getrokken worden tussen de levens van Giovanni en Melchior? Beide jongens kwamen uit een welstellende familie. De familie Chigi was van adel, de familie Moretus nog niet. Melchiors oudste broer Balthasar zal pas in 1692 de adellijke titel van jonkheer verwerven. Beide jongens waren matige studenten. Niettemin compenseerde Giovanni dit met zijn enorme mediteerijver.
Jacob van Reesbroeck, portret van Balthasar II Moretus, ca. 1659 (MPM.V.IV.043)
Vonden de paters het noodzakelijk om Melchior een goed voorbeeld te tonen om zijn puberkuren te verlichten? Op 29 maart 1674, enkele maanden voor de uitreiking van het prijsboek, was Balthasar II Moretus (1615-1674) onverwacht overleden. Had Melchior het lastig om de dood van zijn vader te verwerken? Het levensdoel van Melchior was reeds boven zijn hoofd vastgelegd, met name een geestelijk leven leiden. Bij de familie Moretus zette de oudste zoon het familiebedrijf verder. Hij kocht zijn broers en zussen uit zodat de Officina Plantiniana steeds onverdeeld uit de erfenis kwam. De jongere broers en zussen werden in de geestelijke stand opgenomen. Tegen 1674 waren zijn broers Joannes Jacobus en Christophorus Maria reeds ingetreden bij respectievelijk de jezuïeten en de minderbroeders. Franciscus zou nog kanunnik worden bij de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Antwerpen. Was de uitreiking van het prijsboek een subtiele zet van de paters om Melchior in de richting van zijn onvermijdelijke levensbestemming te duwen?
Lijstje van Melchior Moretus, ca. juni 1684 (MPM Arch. 724, stuk 45 bis, rectozijde)
Feit is dat Melchior Moretus toetrad tot de geestelijkheid, niet bij de augustijnen, maar bij de norbertijnen. Sinds de herfst van 1682 verbleef hij als noviet in de Sint-Michielsabdij aan de oever van de Schelde in het zuidwestelijke hoek van de stad. Op 11 juli 1684 legde Melchior zijn professie af. Ter voorbereiding van zijn professie stelde hij een kort lijstje op. Onder meer een zakhorloge, linnen onderbroeken met zakken, gebreide slaapmutsen, en uiteraard de stof om het habijt van te maken staan op de ‘leyst vant gene ick noch vandoen hebbe tegen mijn professie’ (lijst van hetgeen ik nog nodig heb voor mijn professie). Melchior nam de kloosternaam Hermannus Josephus aan. Een lang geestelijk leven werd Melchior Moretus niet gegund. Hij overleed reeds op 22 augustus 1693 op de leeftijd van tweeëndertig jaar.
Jacobus Harrewijn (1686-1727), L'abaye de S. Michel à Anvers (PK.OP.20217)
