03.12.2021 - 06.03.2022
In 2021 is het precies 500 jaar geleden dat de Italiaanse schrijver Lodovico Guicciardini (1521-1589) geboren werd. Deze bijzondere verjaardag laat het Museum Plantin-Moretus niet onopgemerkt. Met de expo Komt een Italiaan naar de Nederlanden keren we met de bestseller van Guicciardini terug naar de welvarende Nederlanden van de 16de eeuw.
Een beschrijving van de Nederlanden van 500 jaar geleden
In 1552 beslist de koopman Lodovico Guicciardini dat het tijd is voor een carrièreswitch. Hij wordt schrijver omdat hij denkt dat dat beter verdient dan zijn job als koopman. En hij krijgt gelijk. In 1567 publiceert hij zijn bestseller: Descrittione di tutti i Paesi Bassi. In dit opmerkelijke boek beschrijft hij de economie, staatkunde, taal, flora, fauna en volksaard van de welvarende Nederlanden. Het boek wordt meer dan 60 keer uitgegeven, bij verschillende drukkers.
'In deze beschrijving zal u zonder uw huis te verlaten en in korte tijd de grote schoonheid, macht en edelheid zien van de zo wonderbaarlijke Nederlanden.'
Lodovico Guicciardini
Opvallend veel aandacht gaat naar zijn woonplaats Antwerpen. Over de inwoners zegt hij: "Zy zijn vervaren ende gheschikt om over al ter wereldt te handelen, ja oock de vrouwen persoonen (al en hebben zy noyt buytens landts geweest) connen drie oft vier, sommighe vijf, ses ende seven talen spreken: welck een gherieffelijck ende wonderlijck dinck is".
Hij beschrijft en bekritiseert ook de verwoestende invloed van de Spaanse Oorlog op het welvarende land.
Wie is Guicciardini en waarom kwam hij naar Antwerpen?
Guicciardini is een Italiaanse koopman die vanaf 1541 in het Antwerpse filiaal van het familiebedrijf werkt. Net als Christoffel Plantijn is Guicciardini een migrant die voor zijn werk naar de Nederlanden verhuist en in Antwerpen neerstrijkt. Hij blijft tot zijn dood in Antwerpen (22/3/1589).
De havenstad Antwerpen en Plantijns uitgeverij zijn een kruispunt van kennisuitwisseling in de zestiende eeuw. Niet zo gek dus dat Guicciardini zich in Antwerpen vestigt als koopman en in zijn boek het meeste aandacht aan het leven in Antwerpen besteedt. Hier worden nieuwe producten en kennis omgevormd tot handelswaar. Plantijn drukt en verspreidt kennis wereldwijd. Hij publiceert 55% van alle wetenschappelijke boeken in de Zuidelijke Nederlanden.
Herkennen wij ons nog in de beschrijving?
De beschrijving van Guicciardini prikkelt en daagt uit. Ze roept spontaan beelden op van landschappen, dieren, mensen, kledij. Gekende afbeeldingen van boerenbruiloften, een hond tijdens de jacht.
Herkennen bezoekers vandaag zich daar nog in? Die vraag stelde het museum aan verschillende Antwerpenaren. Van nieuwkomers naar oudkomers tot Antwerpenaren die al hun hele leven hier wonen. Hoe ervaren zij in de 21ste eeuw de Nederlanden en de gewoonten van de inwoners van Antwerpen? Tijdens workshops, wandelingen en vele gesprekken werden vele indrukken verzameld.
Topstukken
Stadsplan Antwerpen - Virgilius Bononiensis (1565)
Het stadsplan van Bononiensis is een monumentaal met de hand ingekleurde houtsnede van niet minder dan 120 cm hoog en 265 cm breed, en gedrukt op 20 bladen handgeschept papier. Het is het enige nog bekende exemplaar van dit plan, en de grootste en meest gedetailleerde plattegrond die we uit de 16de eeuw kennen. Het geeft een uniek zicht op de metropool Antwerpen op het hoogtepunt van haar economische macht in 1565.
Bononiensis (wellicht een Italiaan uit Bologna) maakt deze kaart in exact dezelfde periode als de Italiaan Guicciardini uit Firenze de stad Antwerpen beschrijft. De ene gedetailleerd in woord, de andere in beeld.
foto: Victoriano Moreno
Deze kaart wordt in 2021 gerestaureerd en zal tijdens de expo Komt een Italiaan naar de Nederlanden opnieuw getoond. Na de expo gaat dit topstuk weer rusten in depot, voor enkele jaren. Waag dus zeker dit najaar je kans.
Zie en lees hoe de restauratoren met de kaart aan de slag gingen >
Kaart van Vlaanderen - Gerard Mercator (1540)
De kaart van Vlaanderen van Gerard Mercator uit 1540 is het enige bewaarde exemplaar van Mercators verbazend nauwkeurige kaart van Vlaanderen. Het Vlaams topstuk is samengesteld uit negen kopergravures en beslaat ruwweg een vierkante meter. De wandkaart is opgedragen aan keizer Karel V, graaf van Vlaanderen, ten tijde van Mercator. De Vlaanderen-kaart van Mercator kende veel navolging in andere atlassen. Uit de zestiende eeuw kennen we maar liefst vijftien kaarten die erop zijn gebaseerd.
Prenten Pieter I Bruegel
Pieter I Bruegels unieke kijk op het dagelijks leven komt in meerdere prenten aan bod: Zomer (1570), Ijsvermaak aan de Sint-Jorispoort (ca. 1558) en De kermis van Hoboken (ca. 1568-1588).
Jeroen Olyslaegers en Mohamed Ouaamari
Vlaams schrijver en columnist Jeroen Olyslaegers schreef elf meeslepende audioverhalen bij de expo. Hij loodst bezoekers op een unieke manier door de expo en staat stil bij een aantal topstukken.
Redacteur en columnist Mohamed Ouaamari vraagt zich af hoe Guicciardini het Antwerpen van vandaag zou ervaren. Niet als vreemdeling uit Italië, maar als gast uit het verleden. Wat zou hij vinden van het moderne Antwerpen zonder stadsmuren? Begrijpt hij het nut van afvalscheiding? Wat vindt hij van wijken waar inwoners van de meest uiteenlopende nationaliteiten het leven kleuren? En hoe zou hij het uitbundige nachtleven rijmen met zijn lijfspreuk: “In niets teveel”. Mohamed schrijft een reeks hedendaagse kortverhalen die te volgen zijn via de website, Facebook en Instagram van het museum en van Mohamed zelf.
